هر بخش از ایران عزیز آداب‌ورسوم خاص خود را دارد، یکی از این آیین‌ها، آیین باران خواهی است، از مطالعه اساطیر، آیین‌ها، مناسک و رسوم مختلف مردم در سراسر جهان برمی‌آید که آب همواره به عنوان بن‌مایه آفرینش و بارور کننده و زاینده، مورد تقدیس و ستایش بوده است و همواره اقوام گوناگون برای آن سرشتی جادویی قائل بوده‌اند.
آیین باران خواهی (طلب باران) در مواقع کاهش نزولات آسمانی مرسوم بوده است و از سوی مردمی انجام می‌شده که شغل بیشتر آن‌ها کشاورزی بوده و مابقی نیز برای قوت بخشیدن به برگزاری و یا همراه شدن با اجتماعات مردمی در این آیین حضور پیدا می‌کردند.
آش ویژه این آیین پس از جمع‌آوری نذورات به وسیله سرآشپز پخته می‌شود و زنان اطراف دیگ آش ایستاده و یک نفر شروع به خواندن دعای طلب باران می‌کند و بقیه دست‌ها را بالا برده و الهی آمین می‌گویند. پس از پخت آش و صرف کردن آن، مقداری از این آش به وسیله زنان جوان‌تر به در خانه‌های افرادی که در مراسم نبودند برده می‌شود.
بیشتر مراسم‌های مربوط به تمنای باران رنگ و بوی مذهبی دارد و با راز و نیاز به پیشگاه خداوند برگزار می‌شود. مردم در این آیین‌ها، واسطه‌ای بین خود و خدا قرار می‌دهند تا از این طریق رحمت خداوند شامل حالشان شود. این آیین‌ها در استان خراسان شمالی با خواندن اشعار و ترانه‌هایی به شکل دسته‌جمعی همراه است که زنان و بچه‌ها آن را اجرا می‌کنند.
برگزاری آیین باران خواهی در مناطق مختلف ایران، همواره متنوع و متفاوت بوده است.
آیین چمچه گلین، چمچمه خاتون، باران لی، کوسه کوسه و کوسه گلین از جمله آداب‌ورسوم اقوام خراسان شمالی در خصوص باران خواهی محسوب می‌شود، در اين منطقه کشاورزان هنگام خشک‌سالی که برای کشت دیم منتظر بارش بودند و برای مدتی باران نمی‌بارید، این مراسم را برگزار می‌کنند و بر این باورند که پس از انجام آن بارش به امر خدا رخ می‌دهد.
چمچمه گلین (عروس باران)
مردم خراسان شمالی پارچه‌ای، آدمک مانند (مترسک) درست می‌کنند و به چوب بلندی نصب می‌کنند که آن را در آبادی‌های شهرستان شیروان کوسه گلین و در آبادی‌های شهرستان بجنورد چمچمه گلین (عروس باران) و در برخی روستاها کوسه اونیم یا قرری ینگی می‌گویند.
از آیین‌های بسیار رایج باران‌خواهی است که مردان و پسران برای طلب باران، عروسکی را با ظاهری مردانه می‌سازند، عروسک نماد باران است، در فصل بهار، زمانی که زراعت دیم نیاز به آب دارد و باران نبارد، عده‌ای از جوانان چوبی را که دو یا سه متر طول دارد فراهم می‌کنند و پارچه‌ای به آن می‌بندند، این چوب و پارچه روی آن چولی قزک نام دارد، سپس این چولی قزک را در دست گرفته به کوچه‌ها می‌روند و این شعر را به‌طور دسته‌جمعی می‌خوانند
چولی قزک بارونه کن بارون بی پا کن گندم به زیر خاکه از تشنگی هلاکه
در گویش کرمانجی
کَلمَه کُت دو کُلّه هوای گُرمه گُرمه گندم به زیر خاکه از تشنگی هلاکه
در زبان ترکی
کُو سم کُو سم یار اولسن یاقوش یاغسون بار اُولسن
در این اشعار، روزی افراد وابسته به باران رحمت خداوند است و به این طریق کودکان با خواندن این اشعار به در خانه‌ها می‌روند و صاحبان خانه‌ها به آن‌ها شیرینی و آجیل می‌دهند.
اجرای مراسم چولی قزک و خواندن ترانه‌های باران و در واقع خواسته کشاورزان و دامداران برای بارش باران بیان می‌شود. در این آیین، یک نفر عروسک را به دست می‌گیرد و اطراف او هم عده‌ای از مردان سال‌خورده و جوانان راه می‌افتند و به در خانه‌ها می‌روند و ضمن خواندن اشعار باران‌خواهی، نیازهایی را از مردم طلب می‌کنند.
اهل هر خانه نیز پس از پاشیدن آب روی عروسک، خواستۀ بچه‌ها را می‌دهند. بچه‌ها این نیازها را که موادی خوراکی مانند آرد، روغن، گندم و یا برنج است می‌گیرند و بدین‌وسیله برای زراعت دیم، طلب باران می‌کنند تا زراعت از تشنگی درآید، اهالی هر منزل با شنیدن صدای آنان با کاسه‌های پر آب به استقبال آنان می‌شتابند و کاسه آب را به روی افراد گروه می‌پاشند، به طوری که لباس‌های اکثر آن‌ها خیس می‌شود. در بعضی از محل‌ها خوراکی نیز به افراد گروه می‌دهند، علاوه بر این عمل، در تکایا و مساجد نیز، آش مخصوصی می‌پزند و بین مستمندان تقسیم می‌کنند تا عنایتی بشود و باران ببارد.
آیین مناطق ترک‌نشین
در روستاهای ترک‌نشین اين منطقه در اواسط بهار يا پاييز كه محصولات ديمی نياز به آب دارند، دختر دَم بختی سوار الاغ شده، همراه با زنان روستا به در خانه‌ها رفته و با خواندن شعر باران، ذکر صلوات و گرفتن نذورات هر خانه و جمع‌آوری آن آش درست كرده و در بين همسايگان پخش می‌کنند. به در هر خانه كه می‌رسند، صاحب‌خانه مقداری گندم، پول، آرد شيرين و... به آن‌ها می‌دهد این دسته جلوی در هر خانه‌ای توقف می‌کند یکی از افراد آن خانه ظرفی را پر از آب کرده می‌آورد و روی کوسا (چوم چومه) گلین می‌ریزد و از خداوند بارش باران را طلب می‌کند و به زبان تركی می‌خوانند:
چمچه خاتون چم اوسته الله دان یاقوش ایستده
الیم قالوب خمیرده بیرچه قاشق سوایسته چاخ داشوچاخماخ داشو یاندو ورکلر باشو
الله جان بیر یاقوش گندر ایسلادا داقو وداشو
یکی دیگر از آیین‌های باران‌خواهی، پختن آش یا حلیم و تقسیم آن میان اهالی یا مستمندان است که به‌صورت گروهی و با مقدمات و تشریفات خاصی انجام می‌شود.
در برخی نقاط دیگر خراسان برای انجام مراسم آش باران خواهی مردم هر محل برای پختن آش از تک‌تک خانه‌ها اقلام مورد نیاز را جمع می‌کنند و با آن آشی به نام یاغیش تورئنی می‌پزند. پس از پخت، برای تک‌تک خانه‌های محل كاسه آشی می‌فرستند.
در این مراسم زنان و کودکان از افرادی که شرکت کرده بودند می‌خواهند برای پخت آشی به‌منظور طلب باران کمک کنند که هر کدام از همسایه‌ها چیزی کمک می‌کنند و مقداری آب هم روی عروسک می‌پاشند و دعاها و اشعاری را زیر لب زمزمه می‌کنند، معمولاً بعد از این مراسم مردم نماز باران را به‌صورت جماعت برگزار می‌کنند.
در روستای گریوان واقع در بخش مرکزی بجنورد مراسم باران خواهی در محل چشمه پرآبی به نام سرچشمه (باش بولاق) انجام می‌شود و آش یا نهار تدارک دیده را بين اهالی محل و در راه خدا بین مستمندان و فقرا تقسیم می‌کنند و معتقدند با تقسیم آش نذری در راه خدا باران می‌بارد.
برای انجام اين رسم مردم هر محل برای پختن آش از تک‌تک خانه‌ها اقلام مورد نیاز را جمع می‌کنند و با آن آشی به نام ترمانج می‌پزند. پس از پخت، ابتدا مقداری از آن را از ناودان خانه پايين می‌ریزند و از خدا طلب استعانت و ياری می‌کنند. سپس برای تک‌تک خانه‌های محل كاسه آشی می‌فرستند.
پخش نذری، خواندن نماز شکر و همچنین درخواست برای بارش باران با قرائت ادعیه نیز در این روز انجام می‌شود.
برگزاری مراسم آیین باران خواهی به‌صورت دسته‌های در حال حرکت مردم طالب باران که عروسک را به مکانی خاص مشایعت می‌کنند، انجام می‌شود، این حرکت دسته‌جمعی یکی از مهم‌ترین عناصر آیین باران خواهی است. که از جایی شروع و در نهایت در کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و یا قنات‌ها به پایان می‌رسد تا برگزاری این آیین کامل شود.
این آیین در خراسان شمالی با شماره 1685 در 28 آبان ماه سال 97 به ثبت ملی رسیده است.
انتهای پیام/
